Έναυσμα της πολιτιστικής δράσης Ισμαήλ Project είναι ο ίδιος ο οικισμός. Όπως μας πληροφόρησε ο Πρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου Πανόρμου Γιαννούλης Χαλεπάς, το Ισμαήλ ιδρύθηκε από κάποιον ονόματι Μαΐλη. Μεταξύ του 17ου – 19ου αιώνα οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν το γράμμα «σ» μπροστά από επίθετα και τοπωνύμια, μετατρέποντας το σε «Σ’Μαΐλη». Αρμόδιος για την καταγραφή της ιστορίας του Ισμαήλ είναι ο ερευνητής και λαογράφος, Κώστας Δανούσης ο οποίος συμπλήρωσε λέγοντας μας πως το χωριό είναι πολύ προγενέστερο των πλησιέστερων χωριών, Μαμάδου και Μαρλά, καθώς χτίστηκε στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα.

 

Το Ισμαήλ λοιπόν σήμερα είναι ένας ερειπωμένος οικισμός, ένας «εγκαταλελειμμένος οικισμός». Βρίσκεται στην Βορειοδυτική πλευρά της Τήνου, στην ευρύτερη περιοχή της Έξω Μεριάς. Τα τρία χωριά και το κεφαλοχώρι της Έξω Μεριάς, ο Πύργος, συνδέονται μέσω ενός περίτεχνου και άλλοτε λιθόστρωτου πεζοπορικού δικτύου. Ο οικισμός είναι επίσης προσβάσιμος μέσω του οδικού δικτύου, ακριβώς στην παράκαμψη του αγροτικού δρόμου που οδηγεί στο Στενό Τήνου – Άνδρου. Βασικές ασχολίες των κατοίκων ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία, ενώ αργότερα κύρια επαγγελματική ενασχόλησή τους ήταν η εξόρυξη μαρμάρου ως και το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Ισμαήλ παρήκμασε σταδιακά μέχρι τη δεκαετία του ΄50 όπου το εγκατέλειψε και ο τελευταίος του κάτοικος.

 

Σε αυτό το απόκοσμο τοπίο μιας ανεκτίμητης αρχιτεκτονικής αισθητικής και αρμονίας με τον τόπο τέσσερις εικαστικοί: η Ειρήνη Βλαβιανού, η Λυδία Δεληκούρα, ο Γιώργος Μαραζιώτης, και ο Αλέξανδρος Ροκαδάκης προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν στην πολιτιστική δράση Ισμαήλ Project δημιουργώντας εφήμερες in-situ γλυπτικές εγκαταστάσεις. Τα εικαστικά έργα/χειρονομίες τα οποία προκύπτουν από μια τέτοια διαδικασία και μέθοδο έχουν σαν εναρκτήριο ερέθισμα τον ίδιο τον τόπο. Μέσω αυτής της πρακτικής διευρύνουν τη σχέση τους με την τοπογραφία και την ιστορική σημασία της περιοχής. Το Ισμαήλ ζωντανεύει μετά από 70 χρόνια και κατευθύνει έργα τα οποία ενσωματώνονται προσωρινά σε αυτό.

​

Μέλημα της ομάδας ήταν να επιτευχθεί μια δημιουργική αλληλεπίδραση με την ιστορικότητα του εγκαταλελειμμένου οικισμού, και την πολιτιστική κληρονομιά της ευρύτερης περιοχής.

 

Η πρακτική των εικαστικών χαρακτηρίζεται από ποικίλα μέσα και υλικά, ωστόσο η επιλογή τους έγινε με κριτήριο την επιθυμία τους να δημιουργήσουν in-situ εφήμερα έργα στο Ισμαήλ. Η συνειδητή επιλογή των επιτόπιων εγκαταστάσεων έδωσε την ευκαιρία σε νέους καλλιτέχνες να πειραματιστούν με εγχειρήματα που εκτυλίσσονται οργανικά σε πραγματικό χώρο και χρόνο. Μέρος της εργασίας τους επίσης αφορούσε την ενεργοποίηση των κατοίκων της περιοχής και των τοπικών φορέων, καθώς και την αξιοποίηση των πολιτιστικών χώρων και του ίδιου του εγκαταλελειμμένου οικισμού.

 

Σε αυτό το πλαίσιο, όπου ο χρόνος φαίνεται να έχει σταματήσει, τίποτα δεν κινείται, δεν ανταποκρίνεται. Η Ειρήνη Βλαβιανού με ένα τσουβάλι μαλλιά από κουρεμένα πρόβατα έπλεξε ιστούς που ανάρτησε στο αλώνι του Γιαννούλη Χαλέπα, η Δεληκούρα με ένα σακί πηλό και περιττώματα κατσικιών, τοποθετείται ως προς την πιθανή μελλοντική ανάπτυξη του Ισμαήλ, μέσω μίας διαδικασίας που ακουμπά έμπρακτα στην παράδοση του εργόχειρου, ο Μαραζιώτης συνομιλώντας με νέους δημιουργούς της σχολής μαρμαροτεχνίας του Πύργου αφουγκράστηκε τον απόηχο της εγκατάλειψης και ήρθε να συμπληρώσει στην ηχώ διακεκομμένων ιδεών ένα φοίνικα από νέον, ένα κομμάτι πλάκας, μια γύψινη κολώνα, και έναν ημιτελή κίονα, τέλος ο Ροκαδάκης με φύλλα λαμαρίνας σχημάτισε τα μονοπάτια και την πορεία της εγκατάλειψης του χωριού, αντανακλώντας το γυμνό πεδίο και θέτοντας ερωτήματα σχετικά με το τοπίο, τον χώρο, τον χρόνο, - ‘είσαι εδώ με ακούς, με βλέπεις, με αισθάνεσαι;’

 

Οι εφήμερες in-situ παρεμβάσεις των εικαστικών είναι μια ξαφνική θετική έκρηξη σε έναν ποιητικά καταθλιπτικό τόπο που παλεύει μόνος του την ίδια του την εγκατάλειψη. Είναι ενθαρρυντικό να γνωρίζουμε πως στις 05/13-03-2021 το Δημοτικό Συμβούλιο Τήνου κήρυξε το Ισμαήλ διατηρητέο οικισμό ως τη γενέτειρα του Γιαννούλη Χαλεπά.

 

Πολιτιστικά τελικά αντιλαμβάνεται κανείς ότι δεν μπορεί να μένει άπραγος σε έναν κόσμο που δεν ξυπνά, δεν βλέπει, δεν κάνει κάτι, δεν ζητά βοήθεια, και όπου τελικά πεθαίνει.

​

Σκοπός μας είναι να στρέψουμε το βλέμμα στον εγκαταλελειμμένο οικισμό του Ισμαήλ του οποίου ευελπιστούμε να ολοκληρωθεί η σχετική οριοθέτηση, κηρύσσοντάς το όχι μόνο ως διατηρητέο οικισμό στο πλαίσιο του νέου περιφερειακού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού του Δήμου Τήνου αλλά και ως πολιτιστικό πάρκο.

 

Ευαισθητοποιημένοι οι εικαστικοί από αυτήν την προοπτική

του τόπου και την διαφύλαξή του από επενδύσεις πολιτικοοικονομικού χαρακτήρα, ήρθαν να δώσουν προσωρινά ζωή στον τόπο και μια πνοή αισιοδοξίας τιμώντας την πολιτιστική και ιστορική σημασία του.

 

Πως όμως ορίζεται η έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς σε έναν τόπο ερείπωσης; Πως μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε την σύγχρονη καλλιτεχνική πρακτική του αρχείου σε έναν τόπο όπου ο “οίκος” είναι ερειπωμένος; Είναι δυνατό να διατυπώσουμε κριτικά συμπεράσματα που να αφορούν στοχασμούς σχετικά με τους τρόπους που έχουμε διαχειριστεί την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά (ειδικά της νεοελληνικής περιόδου);

 

Η συνδιαλλαγή των εικαστικών με την ευρύτερη περιοχή ξεκίνησε με επισκέψεις στους παρακάτω χώρους:

​

· Πνευματικό Κέντρο Πανόρμου Γιαννούλη Χαλεπά

· Μουσείο Χαλεπά

· Προπαρασκευαστικό και Επαγγελαμτικό Σχολείο Καλών Τεχνών Πανόρμου Πύργου (ΠΕΣΚΤ), και

· Δημοτικό Σχολείο Μαρλά

​

 

Την ολοκλήρωση της δράσης ήρθε να συμπληρώσει η εικαστική ψυχοθεραπεύτρια, Μαρία Κόντη με το εργαστήριο εικαστικής έκφρασης και αυτογνωσίας «Η Ρίζα είναι το Θεμέλιο» δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες μέσα στις οποίες η τοπική κοινότητα αλλά και πλήθος επισκεπτών διαφόρων ηλικιών με ποικίλα κοινωνικά χαρακτηριστικά μπόρεσαν να εμπλακούν σε μια βιωματική πλέον σχέση με τα εκθέματα της δράσης. Το εργαστήριο επικεντρώθηκε στις δημιουργικές μεθόδους της Εικαστικής Θεραπείας (Art Therapy), μιας μορφής ψυχοθεραπείας η οποία χρησιμοποιεί την τέχνη ως ένα πρωταρχικό μέσο επικοινωνίας και έκφρασης. Το πλαίσιο του εργαστηρίου αναζητά συναισθήματα και σκέψεις σχετικά με παρελθοντικούς συσχετισμούς μέσα από τη μη-παρεμβατική και ήπια διαδικασία της ζωγραφικής. Οι σχέσεις μας έτσι όπως αναδύονται από το παρελθόν μας χαρακτηρίζουν και πολλές φορές καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο συνδεόμαστε με άλλους ανθρώπους. Στο εργαστήριο, κάθε μέλος δοκίμασε να ιχνηλατήσει τη δική του σχέση με το παρελθόν και να αναγνωρίσει συμπεριφορές που τον διαμορφώνουν στο παρόν. Οι τέσσερις εικαστικοί συνέβαλαν φέρνοντας ο καθένας, ένα φυτό μαζί με τη ρίζα του από τον οικισμό Ισμαήλ. Το εργαστήριο πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Τέχνης Νίκου Γαΐτη στον Πύργο, Τήνου.

 

Έτσι ολοκληρώθηκε ο κύκλος αυτής της δράσης, φέρνοντας στο φως ένα κοντινό παρελθόν που μας καλεί να επαναπροσδιοριστούμε πολιτιστικά στο σήμερα. ΓΚ | ΔΣ